De levenslessen van Harcourt Klinefelter: Breng je kinderen groot in een gekleurde omgeving
HOME
gepubliceerd in Trouw door Peter Sierksma– 19:31, 24 maart 2018
Harcourt Klinefelter. © Merlijn Doomernik
LEVENSLESSENOp 4 april is het vijftig jaar geleden dat Martin Luther King jr. werd vermoord. De Amerikaan Harcourt Klinefelter (80), die inmiddels alweer 45 jaar in Nederland woont, was toen zijn pr-man.
Les 1: Alle mensen zijn even belangrijk
“De eerste keer dat ik Martin Luther King ontmoette, was in maart 1964. Hij kwam naar Bridgeport, Connecticut, waar hij een lezing zou houden over de Civil Rights Act, de burgerrechtenbeweging. Ik werd uitgenodigd door een studievriend en oud- parochiaan van dr. King in Atlanta. Het was zo druk dat we besloten via de achteringang van het universiteitsgebouw in de
coulissen te gaan staan om toch een glimp van King op te vangen. Maar wat gebeurde er? Terwijl de burgemeester klaar stond om King met zijn gevolg te begroeten, zag hij mijn vriend, liep het ontvangstcomité straal voorbij en riep enthousiast: ‘Hi Homer, hoe gaat het met je?’ Ik was verrast. De grote King die meer geïnteresseerd was in een van zijn parochianen dan, laten we zeggen, de burgemeester van Utrecht. Later werd ik een keer door zijn vrouw Coretta uitgenodigd om te blijven eten. Ik zei dat ik me vereerd voelde, waarop King me quasi verontwaardigd aankeek en antwoordde: ‘Moet ik je nou weer
uitleggen dat alle mensen gelijk zijn?’ Dat ben ik nooit vergeten.”
Les 2: De praktijk gaat altijd boven de theorie
“Meer nog dan van zijn woorden was ik onder de indruk van de sfeer die hij creëerde. Die sterkte me in de overtuiging dat de zin van alle godsdienst niet zit in het denken over God, maar in de uitwerking ervan. Voor mij lag de toekomst van de kerk dan ook niet in het behoud van het instituut zelf, maar in de geest van een open beweging, waarin mensen bereid zijn alles wat zij bezitten voor een hoger doel te verliezen. Met andere woorden: de praktijk gaat altijd boven de theorie. En dat zag ik bevestigd in het elan van de burgerrechtenbeweging.”
Les 3: Zingen maakt vrij
“Er hing iets in de lucht, dat voelde je. King liet zien dat je met gezang en geweldloosheid meer kon bereiken dan met wapens, rellen of andere harde acties.
Je voelde ‘the spirit of freedom in the air’. Joan Baez, Mahalia Jackson, Aretha Franklin en Pete Seeger, die mij alles leerde over Folk Music – allemaal maakten ze op de een of andere manier deel uit van die grote beweging die de wereld wilde veranderen. Ik kan er nog door geraakt worden, door die ‘soul power’, die verbindende kracht van al die gospels, spirituals en protestliederen die we zongen, zoals ‘I Am On My Way To The Freedom Land’ en natuurlijk ‘We Shall Over- come’.”
Les 4: Volg je hart
“De directe aanleiding om me actief in te zetten voor de Burgerrechtenbeweging was de moord op de jonge predikant James
Reeb. Na een van de protestmarsen werd hij in Selma door racisten overvallen en doodgeknuppeld. In Boston woonde ik de herdenkingsdienst bij en was er getuige van hoe iedereen werd opgeroepen mee te helpen aan ‘de sociale wederopstanding’ van het Zuiden. Hoewel ik geen idee had wat me te wachten stond, voelde ik in mijn hart dat ik daarheen moest en dus reed ik de
volgende dag met twee vrienden naar Selma.”
Les 5: Breng je kind groot in een gekleurde omgeving
“Bij ons in Glen Ridge, een dorp in New Jersey ongeveer 50 kilometer buiten New York, kenden we geen rassenhaat. Mijn vader was ingenieur bij een telefoonmaatschappij en kwam uit een gematigd protestants Republikeins nest. Mijn moeder was baptist, maar ook vertrouwd met het gedachtegoed van de Quakers, die van oudsher tegen de doodstraf zijn. Als kind kreeg ik
pianolessen van een Afro-Amerikaanse vrouw en op school vonden we het heel gewoon dat ‘zwarte’ jongens ons honkbalteam aanvoerden en in de studentenraad werden gekozen. Dus ja, het geweld in het Zuiden, betekende voor mij een schok.
In Selma en Montgomery verzamelde ik berichten die de media niet haalden. Er was wel oog voor King en het protest, maar weinig aandacht voor de lynchpartijen na afloop van de marsen als het leger vertrokken was. ‘A little knowledge is a dangerous thing’, zei mijn vader vaak. Ik zag het als mijn plicht het land op de hoogte te brengen van zoveel blank geweld tegen onschuldige, kansarme mensen. Later maakte ik vooral interviews en reportages die ik probeerde te slijten aan radiostations. Ook nam ik Kings preken en speeches op en vatte die samen tot items van net iets minder dan dertig minuten, zodat ze precies in één uitzending pasten.”
Les 6: Wees niet bang
“Ik herinner me nog hoe we in de zomer van 1966 op weg naar Montgomery tijdens de Meredith Mississippi Freedom March werden belaagd toen we een zwarte man wilden helpen die na een epilepsieaanval langs de kant van de weg lag. De menigte joelde: ‘Laat die nigger liggen! Pak ’m, kill him!’ Wij hesen hem zo vlug als we konden in onze pick up-truck. Hij lag nog maar net in de laadbak of er werd een vuurwerkbommetje gegooid dat vlak bij zijn gezicht dreigde te ontploffen. In een reflex zette ik mijn voet met de zool van mijn schoen op het ding dat meteen ontplofte. De hele zool bleek verschroeid en mijn voet licht verbrand, maar het gezichtsvermogen van de man was gered en gelukkig wisten we verder zonder kleerscheuren te
ontkomen.
Angst is misschien wel onze grootste vijand. De kracht van de meeste tirannieke leiders is dat het hen altijd weer lukt
persoonlijke angsten op hele groepen te projecteren. Alleen door zulke angsten te bedwingen, kun je spiralen van haat en
geweld doorbreken.
Dat geldt nu en dat gold toen. Als ik bang was, dacht ik vaak aan een jonge zwarte vrouw die ondanks alle bedreigingen en
blaren volhield, omdat ze voelde dat de geschiedenis aan haar kant stond: ‘Ik ben niet bang’, zei ze, ‘zelfs niet om te
sterven. Want wij lopen voor een groter doel dan wij nu kunnen voorzien’.”
Les 7: De dromer kun je doden, niet de droom
“Toen King op 4 april in Memphis werd vermoord, woonden Annelies, mijn vrouw, en ik in een flatje op de campus van Yale.
Het jaar daarvoor had ik op advies van King, die zich inmiddels vooral bezighield met de armoede in de grote steden en de oorlog in Vietnam, mijn studie weer opgepakt. We zaten aan tafel te eten toen er een medestudent binnenkwam met het bericht dat dr. King was doodgeschoten. We waren geschokt, maar niet verrast.
Martin had er altijd rekening mee gehouden dat hij niet lang zou leven en zelfs in zijn laatste preek, de nacht voor de moord, refereerde hij daar nog aan toen hij zei dat hij op de top van de berg als Mozes het beloofde land gezien had, maar niet wist of hij daar samen met zijn vrienden zou aankomen. De volgende dag vlogen we naar Atlanta om de rouwdienst voor te bereiden. Hoewel de familie Martin het liefst in stilte wilde begraven, werd al snel duidelijk dat dit gezien zijn grote bekendheid onmogelijk was. Daarom besloten we tijdens de plechtigheid zijn stem, al was het via de band, nog een keer wereldwijd te laten klinken: ‘Free at last, thank God Almighty, free at last!’
Afgelopen zomer sprak ik Martin Luther King III daar nog over. Hij vertelde me dat het geluidsfragment in de dienst hem en zijn jongere broer extra van hun stuk hadden gebracht. Want net toen ze probeerden te begrijpen dat hun vader er niet meer was, hoorden ze hem weer spreken.”
Les 8: Jouw land is mijn land
“Toen ik gevraagd werd voor King te komen werken, verhuisde ik naar Atlanta. Op een dag nodigde een Nederlandse collega me uit voor een picknick ter ere van de verjaardag van een meisje dat daar dankzij een uitwisselingsprogramma ook verbleef.
Dat meisje was Annelies. Al snel waren we onafscheidelijk. We voelden en vulden elkaar meteen goed aan. Zij nogal nuchter, ik meer een dromer. We trouwden en zijn tot 1972 in de VS gebleven.
Toen raakte ik zonder werk en zijn we met onze oudste dochter naar Nederland gegaan. In het begin voelde ik me erg ontheemd. Ik sprak de taal niet en voelde me volstrekt nutteloos achter de lopende band in Drachten. Maar we bleven actief in de vredesbeweging en zo kwam van het een het ander en kon ik me als docent, predikant en maatschappelijk werker toch
verder ontplooien.”
Les 9: We kunnen niet allemaal King zijn, maar wel een Rosa Parks
“Er bestaat een Disneyliedje dat heet ‘It’s watcha do with watcha got’. Je kunt dat vertalen met ‘je moet roeien met de riemen die je hebt’, maar dat is mij te zuinig. Het Disneyliedje laat juist zien dat je ook met weinig middelen veel kunt
bereiken. Dat spreekt mij aan. Het is niet iedereen gegeven een Gandhi of een Martin Luther King te zijn, maar we kunnen allemaal wel een Rosa Parks zijn.
Rosa was de vrouw die in 1955 weigerde in de bus op te staan toen een blanke haar plaats in het voor zwarten gereserveerde deel opeiste. Met die daad bereidde zij mede de weg voor gelijke rechten in het Zuiden. Nu zie je het aan al die leerlingen in Florida die in opstand komen tegen de machtige wapenlobby. Waar het zelfs Obama niet lukte het wapenbezit in de VS terug
te dringen, houden zij het vlammetje van de hoop levend. Mooi is dat.”
Harcourt Klinefelter
In 1965 neemt de – inmiddels in Nederland wonende – Amerikaan Harcourt Klinefelter (Glen Ridge, New Jersey, 1938) deel aan de protestmarsen voor gelijke burgerrechten in het zuiden van de VS. Onderweg maakt hij interviews en geeft hij nieuws door aan radiostations. Ook wordt hij gevraagd om de staf van Martin Luther King te versterken. In Atlanta leert hij de Nederlandse Annelies Koopman kennen. Ze trouwen in 1966 om een jaar later samen naar Yale te gaan, zodat Harcourt zijn studie theologie kan voltooien. Na de moord op King keren ze terug naar Atlanta.
In 1972 volgt Harcourt op zijn beurt Annelies naar Nederland, waar zij een baan vindt in het onderwijs en hij bij Philips Drachten. Eenmaal vertrouwd met het Nederlands wordt hij docent aan de Volkshoge-school van Havelte en organiseert verzoeningsbijeenkomsten tussen de Molukse treinkapers en hun gijzelaars en families. In 1989 volgt een beroep van de doopsgezinde gemeente in Zeist. Daarna helpt hij asielcentra met trainingen in de omgang met agressie.
Annelies en Harcourt wonen in Steenwijkerwold en hebben drie kinderen.
Op paasmaandag 2 april zendt de EO de documentaire ‘In de schaduw van King’ uit (NPO 2, 21.00 uur). Op 4 april verschijnt van Katrien Ruitenburg ‘Het leven van vredesapostel Harcourt Klinefelter. Globalisering van de droom van Dr. Martin Luther King’ (uitgeverij Narratio).